ញ

ដោយ អាំង ជូលាន

«ញ» (Morinda citrifolia) ជារុក្ខជាតិមួយមាននៅច្រើនទីកន្លែងលើលោកនេះ ជាពិសេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍, អូស្ត្រាលី, កោះផ្សេងៗនៃមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។ល។ ជនជាតិខ្លះយកឫស, សំបកដើម, ស្លឹក និងផ្លែមកធ្វើជាថ្នាំក្រោមរូបភាពច្រើនបែប។ គុណសម្បត្តិជាថ្នាំនោះប្រហែលជាមានពិតដល់កម្រិតណាមួយ រហូតដល់គេកិនផ្លែច្របាច់យកតែទឹកលក់ក្នុងតម្លៃខ្ពស់។ ណាមួយក្នុងរដូវណាក៏មានផ្លែដែរ។ ឧស្សាហកម្មខ្លះផលិតជាម្សៅហើយធ្វើជាគ្រាប់ថ្នាំ។ ផលិតជាសាប៊ូនិងគ្រឿងសំអាងមុខក៏មាន។ ប៉ុន្តែនៅប៉ុន្មានទសវត្សកន្លងមកនេះ មានការឃោសនាបំផ្លើសហួសហេតុអំពីគុណសម្បត្តិថ្នាំនៃផ្លែញនេះដើម្បីធ្វើពាណិជ្ជកម្មឲ្យបានធំធេង រហូតដល់មានចេញច្បាប់ហាមប្រាមពីអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធនឹងវិជ្ជាពេទ្យព្រមទាំងឱសថនៅប្រទេសខ្លះដូចជានៅកោះហាវ៉ៃ (សហរដ្ឋអាមេរិក)ជាដើម។

បើនៅតាមជនបទប្រទេសកម្ពុជាដែលគេតែងឃើញដើមញនៅច្រើនទីកន្លែងនោះវិញ ដូចជាគេគ្រាន់តែយកញមកប្រើជាអាហារប៉ុណ្ណោះ។ ការទទួលទានដែលសាមញ្ញបំផុតគឺការហូបផ្លែរបៀបជាគ្រាន់តែកំដរមាត់ ឬក្លែមស្រាជាដើម។ តទៅនេះជាឧទាហរណ៍មួយដែលខ្ញុំបានប្រទះនៅផ្ទះមួយនៅស្រុកស្រែដាច់ស្រយ៉ាលបន្តិចក្នុងតំបន់អង្គរ ហើយដែលមកទល់ពីរបីទសវត្សមុននេះ ពុំសូវដែលមានទំនាក់ទំនងទៅស្រុកផ្សារប៉ុន្មានឡើយ។  ផ្ទះនោះមានដើមញមួយដើម (រូបលេខ១) ៖

នាពេលរសៀលមួយនៅខែទំនេរដៃពីស្រែ ម្ចាស់ផ្ទះនោះបេះផ្លែញពីរបីហូបលេងជាមួយអ្នកនៅផ្ទះជិតគ្នា ដោយមានស្រាសមួយកូនដបកំដរផង (រូបលេខ២)។ រីឯគ្រឿងជ្រលក់វិញ មុនដំបូងមានតែបុកអំបិលម្ទេសមួយមុខប៉ុណ្ណោះ។ លុះក្លែមបានបន្តិចមក មានម្នាក់បែកគំនិតទៅចាក់អង្ក្រងនៅមែកស្វាយមួយទាប ក្នុងដីផ្ទះនោះតែម្តង ។ អង្ក្រងនៅខែនេះមានពងធំៗហើយមានមេអ៊ូ [1] នៅលាយឡំជាមួយផង (រូបលេខ៣)។ លុះលាងទឹកស្អាតបាតហើយ គេយកអំបិលម្ទេសបុកនោះមកលាយជាមួយ ធ្វើឲ្យការក្លែមផ្លែញកំប៉ិកកំប៉ុកមុននេះឆ្ងាញ់ឡើងមួយកម្រិតទៀត (រូបលេខ៤-៥)។

ឧទាហរណ៍ទីពីរក៏ខ្ញុំបានប្រទះនៅផ្ទះដដែលនេះទៀត។ លើកនេះមិនមែនជារឿងក្លែមដូចលើកមុនឡើយ តែជាម្ហូបសម្រាប់បាយល្ងាច។ សម្លដែលមេផ្ទះនៅទីនេះរៀបចំធ្វើ ហាក់ដូចជាពុំមានឈ្មោះអ្វីច្បាស់ប្រាកដ ដ្បិតគាត់គ្រាន់តែថា «សម្ល-ញ», «សម្លស្លឹកញ»។ ពេលខ្ញុំទៅដល់ផ្ទះនោះ គេរៀបចំគ្រឿងស្ទើរតែស្រេចបាច់អស់ហើយ ចាំតែស្លប៉ុណ្ណោះ។ នៅរូបលេខ៦ យើងឃើញត្រីប្រឡាក់គ្រឿងស្រេច ដែលជាត្រីតូចៗបង់បាននៅជិតផ្ទះ ក្នុងនោះមានត្រីក្រាញ់ច្រើន[2]។គ្រឿងនោះមានស្លឹកគ្រៃ, រំដេង, ខ្ទឹមស, រមៀត...។ ឯស្លឹកញវិញ គឺគេរើសយកត្រួយនិងស្លឹកនៅខ្ចីមកហាន់ស្តើងៗ។ តែបើមើលទៅពណ៌វានៅរូបលេខ៧ យើងឃើញហាក់ដូចជាស្លឹកចាស់។ នេះមកពីគេបាន «ឈ្លីអំបិល» រួចហើយទើបបានជាប្រែពណ៌។ គេនឹងស្លជាមួយខ្ទិះដូង។ គេយកដូងដែលកោសហើយ (រូបលេខ៨) មកពូតនឹងទឹកច្រើនដង (រូបលេខ៩) រហូតដល់ចេញខ្ទិះអស់ ទើបគេយកមកដាំឲ្យក្តៅបន្តិចសិន (រូបលេខ១០) មុននឹងបង់ត្រីប្រឡាក់គ្រឿងទៅក្នុងនោះ (រូបលេខ១១-១២)។ មួយសន្ទុះក្រោយមកទៀតទើបគេបង់ស្លឹកញ (រូបលេខ១៣-១៤)។            ស្រីមេផ្ទះនេះនិយាយថានេះគ្រាន់តែជាសម្លទឹកប៉ុណ្ណោះ បើធ្វើអ្វីវែងឆ្ងាយជាងនេះទៅទៀតទើបអាចហៅថា «អាម៉ុក» បាន។ រីឯអាម៉ុកនោះ គាត់មិនដែលធ្វើទេ។ បើតាមខ្ញុំស្មាន អ្នកស្រុកឯទៀតនៅតំបន់នេះក៏ប្រហែលជាមិនដែលឬមិនងាយធ្វើអាម៉ុកដែរ។

សូមបញ្ជាក់ថាអាម៉ុកមានប្រភពមកពីប្រទេសសៀម។ នៅប្រទេសលាវក៏គេនិយមដែរ។ នៅប្រទេសខ្មែរ ច្រើនតែអ្នកទីក្រុងឬអ្នកស្រុកផ្សារដែលធ្វើទទួលទានម្តងៗ។ ឯអ្នកនៅជនបទតាមខេត្តផ្សេងៗវិញ មានច្រើនណាស់ដែលពុំដែលបានទទួលទានម្ហូបនេះ រហូតដល់អ្នកខ្លះពុំដែលឮសូម្បីតែឈ្មោះផង [3]។ ទាល់តែក្នុងស្រទាប់អ្នកខ្ពស់បន្តិចឡើងទៅ ទើបឃើញថាម្ហូបនេះគេរាប់រកព្រមទាំងឲ្យតម្លៃ។ បើមាននៅភោជនីយដ្ឋាន ក៏ច្រើនតែភោជនីយដ្ឋាននោះនៅក្នុងកម្រឹតខ្ពស់។ យ៉ាងណាក៏ដោយ អាម៉ុកខ្មែរក៏មានលក្ខណៈបែបខ្មែរដែរ ដូចខ្ញុំនឹងជូនឧទាហរណ៍ខាងក្រោមនេះ ៖

នៅភូមិមួយទៀតដែលមានទំនាក់ទំនងច្រើនជាមួយក្រុងសៀមរាបព្រមទាំងផ្សាររលួស ខ្ញុំស្គាល់គ្រួសារមួយធូរធារគ្រាន់បើ។ តាមពិតទៅ ផ្ទះនៅជុំវិញសុទ្ធសឹងជាសាច់ញាតិ។ ដោយចង់ដឹងថានៅមជ្ឈដ្ឋានរបៀបនេះ តើគេស្គាល់ឬនិយមអាម៉ុកដែរឬយ៉ាងណា ខ្ញុំក៏សួរសំណួរនេះទៅគេឯងច្រើនគ្នា។ ស្រីចំណាស់ជាម្ចាស់ផ្ទះឮដូច្នោះក៏ចេញមុខថាគាត់នឹងធ្វើ ដើម្បីជាឱកាសឲ្យក្មេងៗជាកូនក្មួយរៀនធ្វើផង។ ខ្ញុំក៏ទៅផ្ទះនោះម្តងទៀតតាមថ្ងៃណាត់។

ព្រឹកនោះក្មួយស្រីម្នាក់ទៅបេះស្លឹកញនៅដីខ្លួនដែលនៅទល់គ្នានឹងផ្ទះស្រីចំណាស់នោះ (រូបលេខ១៥)។ គេយកទ្រនង់វាចេញហើយហាន់ស្តើងៗទុកមួយកន្លែង(រូបលេខ ១៦-១៧)។ ស្រីនោះទៅជីកយកមើមខ្ជាយ (រូបលេខ១៨) និងរមៀតមកចិតជាចំណិតស្តើង (រូបលេខ១៩) លាយគ្នាជាមួយចំណិតស្លឹកគ្រៃ, រមៀត, ខ្ទឹមស...[4] (រូបលេខ២០)។ គេយកក្រុមគ្រឿងនេះមកបុកយ៉ាងយូរឲ្យចូលគ្នា។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ កូនស្រីម្នាក់ពូតខ្ទិះដូងទុកជាស្រេច(រូបលេខ២១)[5]។ បន្ទាប់មកក៏វាយពងទាឲ្យបានសព្វទុកមួយកន្លែង។

គេយកត្រីដៀបពីរមកវះហើយដកឆ្អឹងតូចធំចេញទាល់តែស្អាតអស់ (រូបលេខ២២) ទើបយកវាមកកាត់ជាកំណាត់តូចៗ។ ក្រៅពីត្រី មានសាច់ជ្រូកទៀតដែលគេយកមកចិញ្ច្រាំ។ វត្ថុដែលបង្ហាញថាអាម៉ុកខ្មែរមានលក្ខណៈជាខ្មែរនោះគឺប្រហុកសាច់ដែលគេចិញ្ច្រាំយ៉ាងយូរទាល់តែហ្មត់ (រូបលេខ២៣)។ គេយកប្រហុកនេះមកដាំលើភ្លើងជាមួយខ្ទិះដំបូង (ខ្ទិះសុទ្ធ) ហើយកូរថ្នមៗក្នុងឆ្នាំងមួយ។ មុននោះគេដាក់ស្ករត្នោតមួយស្លាបព្រា (រូបលេខ២៤)។ បន្តិចក្រោយមក គេចាក់គ្រឿងបុកមុននេះលាយចូលជាមួយ ហើយនៅតែកូរដដែល។ តមកទៀតទើបគេបង់ត្រីនិងសាច់ជ្រូក ដោយមានម្សៅស៊ុបនិងសណ្តែកដីតាមក្រោយផង (រូបលេខ២៥) [6]។ ជាចុងក្រោយបង្អស់ គេចាក់ខ្ទិះដូងដែលនៅសល់ជាមួយគ្នានឹងពងទារាវព្រមទាំងស្លឹកញហាន់នោះចូលឆ្នាំង។

រៀបរាប់សង្ខេបមកនេះជាដំណាក់កាលទី១។ អាចថាជាការរៀបចំមួយជ្រុងឬមួយផ្នែកក៏បាន ដ្បិតមួយជ្រុងឬមួយផ្នែកទៀតក៏គេរៀបចំបណ្តើរៗជាមួយគ្នា។

លទ្ធផលចេញមកពីការរៀបចំទី១ត្រូវយកមកចំហុយក្នុងកន្ទោង ដែលជាដំណាក់កាលទី២។ ដូច្នេះគេត្រូវធ្វើកន្ទោង។ នាងម្នាក់ទៅបេះស្លឹកចេកពីរបីធាងយកមកហាលថ្ងៃឲ្យស្រពាប់បន្តិច កុំឲ្យស្លឹកងាយរហែក (រូបលេខ២៦) [7]។ ឯម្ចាស់ផ្ទះវិញកាត់ច្រៀកធាងដូងធ្វើកន្លាស់ដើម្បីខ្ទាស់កន្ទោង (រូបលេខ២៧)។ គេយកម្ហូបដែលចំអិនបានហើយមួយដំណាក់មុននេះមកដាក់ក្នុងកន្ទោងចំនួនប្រមាណ១០ ហើយដាក់ចំហុយទាំងអស់ក្នុងឆ្នាំងធំមួយ (រូបលេខ២៨-៣០)។ រូបលេខ៣១ជាលទ្ធផលបញ្ចប់។

គេថានៅពេលបាយ ជាធម្មតាកន្ទោងនីមួយៗជាផ្នែកនៃមនុស្សម្នាក់។ បើដូច្នោះមែនមានន័យថាគេអាចចែកចាយទៅអ្នកជិតខាងខ្លះ។ ត្រង់នេះឯងដែលបង្ហាញថា នៅស្រុកភូមិដែលមានអ្នកចេះធ្វើអាម៉ុកដូចដែលកំពុងនិយាយនេះ យ៉ាងណាក៏អាម៉ុកជាម្ហូបដែលទាល់តែយូរៗទើបធ្វើម្តងដែរ ដោយសារការរៀបចំនោះតម្រូវឲ្យមានគ្នា, មានពេល ហើយប្រើថវិកាច្រើនគួរសម [8]។

-------------------------------------------
[1] អ្នកស្រុកខ្លះហៅថា «មេស្មិល»។
[2] ពេលនេះជារដូវភ្លៀង មិនពិបាករកត្រីប៉ុន្មានទេ នៅជនបទដាច់ស្រយ៉ាលនេះ។
[3] ឧទាហរណ៍ អ្នកជនបទខេត្តកំពតឬខេត្តកែប។
[4] អាចមានអ្វីបន្តិចបន្តួចទៀតដែលខ្ញុំភ្លេច។
[5] គួរបញ្ជាក់នៅត្រង់នេះថាដូងនោះជាដូងដែលគេកោសនឹងម៉ាស៊ីនដាក់លក់នៅតូបស្រាប់ៗ ដែលបង្ហាញថាអ្នកភូមិនេះមានរបៀបរស់នៅជាស្រុកផ្សារបន្តិច មិនដាច់ស្រយ៉ាលដូចភូមិមុនទេ។
[6] គេបញ្ជាក់ថាបើមានគ្រាប់ឈូកយកមកលីងហើយបុកតិចៗមកជំនួសសណ្តែកដី គឺកាន់តែប្រសើរ។
[7] គេអាចយកមករោលភ្លើងក៏បាន ហើយកាន់តែឆាប់ផង។
[8] គ្រួសារដែលនិយាយនេះធូរធារគ្រាន់បើ មិនខ្សត់ខ្សោយដូចគ្រួសារដែលធ្វើសម្លស្លឹកញខាងលើទេ។