ដោយ ទី បញ្ញា
កន្លងមកធ្លាប់មានការសិក្សាស្រាវជ្រាវចងក្រងពីពិធីលៀងអារក្ស និងបទភ្លេងអារក្សនៅតាមតំបន់ផ្សេងៗខ្លះៗរួចមកហើយ។ ជំនឿលើអារក្ស ជាជំនឿដែលខ្មែរស្គាល់ជាទូទៅ ហើយមានស្ទើរតែគ្រប់ទិសទី។ ចំណែករូបអារក្ស ឬ «មេមត់» តែងនាំគ្នាធ្វើពិធី«លៀងអារក្ស» ឬ «លៀងមេមត់» រួមគ្នានៅផ្ទះរូបអារក្សណាមួយ ក្នុងរវាងមួយឆ្នាំម្តង ដើម្បីរំឭកទៅគ្រូដើម ឬគ្រូកំណើត (សូមអានបន្ថែម ជំពូក២, លេខរៀងទី៦)។ ក្នុងពិធីនោះតែងមានក្រុមភ្លេងលេងប្រគំជាចាំបាច់ ហើយប្រភេទភ្លេងនោះគេហៅថា «ភ្លេងអារក្ស»។ គេលេងភ្លេង១យប់ទល់ភ្លឺ និងមាន «បញ្ជាន់រូប» ឬ «ចូលរូប» ទៀតផង។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងករណីពិសេសខ្លះ គេអាចធ្វើពិធីលៀងអារក្ស ដើម្បីព្យាបាលជំងឺដែរ។ អ្នកជំងឺនោះទៀតសោត ច្រើនតែជាដែលកាន់រូបអារក្សស្រាប់ ឬពុំនោះទេគឺជាអ្នកស្រុកធម្មតាណាម្នាក់ ប៉ុន្តែកាលណាឈឺរកមើលប្រភពរោគពុំឃើញ ទៅពេទ្យទំនើបក៏ពុំជា ហើយងាកទៅរកគ្រូទាយ តម្រូវឲ្យលៀងអារក្សថ្វាយ ដ្បិតមានខុសគ្រូ ខ្សែខាងឪពុកឬខាងម្តាយដោយប្រការណាមួយ ទើបគេរៀបចំពិធីនេះឡើងថ្វាយ។ អ្នកជំងឺនោះ កាលណាជាហើយ ភាគច្រើន ក្លាយជាអ្នកកាន់រូបអារក្សទៅថ្ងៃក្រោយផងក៏មាន។
សាច់រឿងដែលខ្ញុំនឹងនិយាយនៅខាងក្រោមនេះស្ថិតនៅក្នុងករណីទី២ ពោលគឺលៀងអារក្សដើម្បីព្យាបាលជំងឺឲ្យលោកតាម្នាក់ឈ្មោះ ឆូវ នៅភូមិល្ពាក ឃុំស្រក ស្រុកកំពង់សៀម ខេត្តកំពង់ចាម។ រឿងដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍គឺថាអ្នកជំងឺផ្ទាល់តែម្តងដែលជារូបស្នងអារក្ស ហើយបញ្ជាន់រូបដើម្បីដេញដោលសួររកប្រភពនៃជំងឺរបស់ខ្លួនឯង។ ខ្ញុំសូមជម្រាបអ្នកអានជាមុនថាអត្ថបទនេះមិនមែនជាការស្រាវជ្រាវអ្វីជ្រៅជ្រះឡើយ គឺគ្រាន់តែជាសេចក្តីបរិយាយត្រួសៗពីពិធីលៀងអារក្ស និងបទភ្លេងអារក្សដែលគេប្រគំតាំងពីដើមដល់ចប់ពិធី នៅភូមិស្រុកខាងលើដែលខ្ញុំបានទៅឃើញផ្ទាល់កាលពីថ្ងៃទី៣ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤កន្លងទៅ។ សព្វថ្ងៃវង់ភ្លេងអារក្សនៅក្នុងតំបន់នេះនៅសល់តែមួយវង់នេះប៉ុណ្ណោះ ដែលដឹកនាំដោយគ្រូភ្លេងម្នាក់ឈ្មោះហាន។ ចំណែករូបអារក្សវិញក៏កាន់តែតិចទៅៗ។ លោកតា ឆូវ ដែលជាអ្នកជំងឺនោះ ជាមនុស្សមានមុខមាត់ណាស់នៅក្នុងស្រុកភូមិរបស់គាត់ ដ្បិតគាត់ជាអ្នកលេងភ្លេងអារក្សផង ជារូបអារក្សផង ជាគ្រូគុន ហើយក៏ជាគ្រូព្យាបាលរោគដែរ។ ម៉្លោះហើយអ្នកស្រុកគោរពរាប់អានគាត់ណាស់។ មួយរយៈចុងក្រោយ លោកតាចេះតែឈឺពុំសូវស្បើយ ហើយកូនចៅខំយកទៅព្យាបាលនៅពេទ្យទំនើបឯណាក៏ពុំបានស្រាកស្រាន្ត ទើបសម្រេចចិត្តទៅរកគ្រូឲ្យទស្សន៍ទាយមើល។ គ្រូទាយឆ្លើយមកវិញថាគាត់ «ខុសគ្រូកំណើត ខឹងប្រកែប្រកាន់» ត្រូវឲ្យលៀងថ្វាយទើបបានជា។ ដូច្នេះគេក៏ធ្វើពិធីលៀងអារក្សឡើង។ ចំពោះកិច្ចពិធី គេធ្វើនៅពីរកន្លែង គឺនៅរានគ្រូ និងនៅលើផ្ទះអ្នកជំងឺ។
នៅវេលាព្រឹកនោះ អ្នកស្រុកដែលគោរពរាប់អានលោកតាឆូវ បានមកជួយរៀបចំគ្រឿងបូជាដាក់នៅធ្វើរានមួយមាន៣ថ្នាក់ដែលគេបានធ្វើទុកមុនជាស្រេចនៅខាងមុខផ្ទះរបស់គាត់ ហើយគេហៅរាននោះថា «រានគ្រូ» ។ នៅលើរាននោះ គេដាក់បាយសី ស្លាត្រួយ ស្លាធម៌ដូងមួយតំណាងគ្រូ ជមដែលមានដាក់លាជនិងផ្កា សំពត់អាវឆ្វេងស្ដាំ ទឹកអប់ប្រេងម្សៅ ធូបទៀន ចេក១ស្និត ទឹក ស្រា និងនំ១ចានជាដើម ( រូបលេខ ១ )។ ចំណែកនៅខាងក្រោមរានវិញ យើងឃើញមានគេដាក់បាយម្ហូប នំចំណី ទឹក និងស្រា សម្រាប់សែនឲ្យពួកខ្មោចព្រាយ ឬខ្មោចអនាថាផ្សេងៗ (រូបលេខ២)។ នៅពេលនោះមានស្ត្រីចំណាស់ម្នាក់ដែលមាននាទីជាស្នំរបស់រូបអារក្សចាប់ផ្តើមរៀបចំអុជទៀនធូបអុជ និងនិយាយបែបន់សម្បូងសង្រូងយាងនិមន្ដគ្រូឲ្យមកចូលមកសណ្ឋិតក្នុងរូប។ ឯរូបស្នងនោះសោត ដូចបានជម្រាបពីខាងលើម្តងរួចមកហើយ គឺតាឆូវដែលជាអ្នកជំងឺនោះតែម្តង (រូបលេខ៣-៥)។ ចំណែកខាងក្រុមភ្លេងវិញក៏ចាប់ផ្តើមប្រគំឡើងដែរ ដែលក្នុងនោះមានអ្នកទះស្គរដៃ៤នាក់ អ្នកផ្លុំប៉ីម្នាក់ និងអ្នកកូតទ្រម្នាក់ (រូបលេខ៦)។ ភ្លេងដែលគេប្រគំឡើងជាដំបូងនោះគឺបទ «សម្តេចព្រះគ្រូ» ដើម្បីអញ្ជើញគ្រូនោះឲ្យចូលកាន់កន្លែងកិច្ចពិធី និងចូលមកសណ្ឋិតក្នុងរូបស្នង ។ ទំនុកនៃបទនេះមានដូចតទៅ ៖
ហាអ្អេអ្ហើយ ថ្វាយបទលោកអើយសម្ដេចព្រះគ្រូ
ឱណាគ្រូអើយ លោកយាងនិមន្តមក…អើយ
សុរិយាក៏ទាបតោង ថ្លៃអើយសូមលោកគ្រូនិមន្តមក…អើយ
ហាអ្អេអ្ហើយ ក៏ដល់វេលាហើយ
ឱសម្ដេចគ្រូអើយ គ្រូអ្ហើយកូនចៅរៀបថ្វាយ… ។
រូបលេខ១
រូបលេខ២
រូបលេខ៣
រូបលេខ៥
រូបលេខ៤
រូបលេខ៦
ក្រោយពីភ្លេងលេងឡើងភ្លាមមិនបានប៉ុន្មានរូបក៏ស្ទុះរាំដោយមានកាន់ដំបងឫស្សី ហើយ បញ្ចេញជាក្បាច់គុនយ៉ាងស្វាហាប់ (រូបលេខ៧)។ បន្តិចក្រោយមកទើបរូបអង្គុយចុះដោយក្នុងខ្លួនរូបនោះកំពុងតែមានគ្រូសណ្ឋិត ហើយក៏តាំងរៀបរាប់ពីដំណើរដើមទងនៃមូលហេតុដែលនាំឲ្យតាឆូវឈឺមិនស្វាង ដល់កូនចៅជា «កូនចាបកូនព្រាប» និងស្នំបានដឹងឮគ្រប់គ្នា (រូបលេខ៨)។ ឯមូលហេតុធំនោះគឺមកពីតាឆូវជួយព្យាបាលជំងឺអ្នកស្រុកដែលមកពឹងពររក ហើយមិនដែលយកកំណល់គ្រូ ដូចជាទៀនធូប ប្រាក់កាស ជាដើមឡើយ ទើបបណ្តាលឲ្យគ្រូរបស់គាត់ខឹងសម្បារ ។ ចំណែកឯខាងអ្នកភ្លេងវិញ ក៏ចាប់លេងបទ «អញ្ជើញគ្រូ» ជាបន្ត ដោយគេយល់ថាមានគ្រូមកពុំទាន់អស់ ដោយមានទំនុកដូច្នេះ ៖
សូមអញ្ជើញលោកអើយ សម្ដេចព្រះគ្រូអើយ
ឱណាគ្រូអើយគ្រូអើយ សូមលោកយាងមក យាងលេង
បើអញ្ចឹងសូមអញ្ជើញ ឱណាសម្ដេចព្រះគ្រូអេ
សម្ដេចគ្រូអើយ អញ្ជើញមកលៀង
ឥឡូវកូនចៅក៏បានរៀបចំ ឱណាគ្រូណាពុំមានខ្វះឡើយ…។
រូបលេខ៧
រូបលេខ៨
ចប់ពីបទអញ្ជើញគ្រូទៅ អ្នកភ្លេងក៏លេងបទ «ត្រពាំងពាយ» ដ្បិតយល់ថាគ្រូដែលនិមន្តមកពីឆ្ងាយ ក្រែងមានក្តៅក្រហាយ ស្អុះស្អាប់ពុំស្រណុក ទើបងូតទឹកជម្រះកាយឲ្យត្រជាក់សប្បាយ ហើយលាបម្សៅប្រេងទឹកអប់ជូនគ្រូ។ ឯទំនុកចម្រៀងនោះ គឺដូចដែលយើងតែងឮគេច្រៀងក្នុងទម្រង់ភ្លេងការដូច្នោះដែរ ៖
ឱ!ត្រពាំងពាយអើយ ងូតទឹកថ្លាខ្យង (២ដង)
អូនងូតអើយ អូនងូតក្បែរបង បងដុសក្អែលឲ្យ (២ដង)
ឱ!ណាបងដុសខាងមុខ បងដុសខាងក្រោយ (២ដង)
បងដុសក្អែលឲ្យ សម្អាតអើយសាច់ស្រី (២ដង) ។
ក្រោយពីច្រៀងបទនេះហើយ ស្នំក៏ស្រវាយកម្សៅមកលាប និងបាញ់ទឹកអប់លើរូប (រូបលេខ៩) ។ បទបន្ទាប់គឺបទ «រលកកាញ់»។ គួរឲ្យស្តាយណាស់ ដែលខ្ញុំពុំអាចស្រង់ទំនុកមករាយជូននៅទីនេះបាន ដ្បិតក្នុងពេលនោះសម្លេងស្គរ និងសម្លេងប៉ីលាន់ឮរំពងពេកលប់លើសម្លេងអ្នកច្រៀង ជាហេតុធ្វើឲ្យពិបាកស្តាប់យល់ពីខ្លឹមសារទាំងស្រុងបាន។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយ តាមពាក្យដែលអាចស្តាប់បានខ្លះ ខ្ញុំអាចស្មានជារួមថាបទនេះគេច្រៀងសុំឲ្យគ្រូឡើងរាំកំសាន្តសប្បាយ ហើយសុំឈប់ឲ្យប្រកាន់ទោសពៃរ៍អ្វីតទៅទៀត និងត្រឡប់ជាឲ្យពរដល់កូនចៅឯណេះវិញ។ មកដល់បទនេះសោត ស្រាប់តែមានចូលរូបម្នាក់ទៀត ស្ទុះងើបឡើង។ ឯរូបនោះគឺជាស្ត្រីវ័យកណ្តាលម្នាក់។ បើតាមខ្សែរយៈ ស្ត្រីនោះត្រូវជាក្មួយរបស់តាឆូវឈ្មោះគៀត ដែលមកពីភូមិព្រៃគុយ ក្បែរខាងគ្នា។ រូបទាំង២ក៏រាំពត់ពេន និងបញ្ចេញជារបៀបក្បាច់គុនតែរៀងខ្លួន (រូបលេខ១០-១១) ។កិច្ចធ្វើនៅរានគ្រូនេះបានបញ្ចប់តែត្រឹមនេះ ហើយអ្នកចូលរួមទាំងអម្បាលមាណក៏នាំគ្នាទៅទទួលទានបាយថ្ងៃត្រង់។ លុះបាយចប់រួចរាល់ហើយ គេក៏នាំគ្នាទៅធ្វើកិច្ចមួយទៀតនៅឯលើផ្ទះអ្នកជំងឺ (តាឆូវ) វិញម្តង។
រូបលេខ៩
រូបលេខ១០
រូបលេខ១១
គ្រឿងសក្ការៈបូជានៅលើផ្ទះមានបាយសី, ស្លាត្រួយ, ស្លាធម៌ដូងតំណាងគ្រូ ដែលអ្នកស្រុកហៅថា «ក្រញ៉ាញ់», សំពត់ឆ្វេងស្តាំ និងបង្អែមចង្អាបផ្សេងៗទៀត (រូបលេខ១២-១៣)។ ក្នុងគ្រឿងបូជានេះ គេរៀបជា៣ថាស ពោលគឺសម្រាប់គ្រូធំៗទាំង៣ ដែលខាងឆ្វេងសម្រាប់គ្រូខាងឪពុក, កណ្ដាលសម្រាប់គ្រូធំ និងស្ដាំសម្រាប់គ្រូខាងម្ដាយ (សូមមើលរូបលេខ១៣ឡើងវិញ)។ នៅខាងលើគ្រឿងសំណែន គេចងក្រណាត់សជាពិតាន ហើយមានចងស្លឹកម្លូ ស្លា បារី រូបសេក រូបកន្លង់ដែលចាក់ពីស្លឹកត្នោតនៅនឹងពិតាននោះផង (រូបលេខ១៤)។ នៅនឹងមាត់សត្វសេក យើងឃើញមានពាំ «ផ្កាល្ហុង» ដែលធ្វើពីស្លឹកត្នោតដូចគ្នា (រូបលេខ១៥)។ តាមការសាកសួរទៅចាស់ទុំអ្នករៀបចំកិច្ចអំពីនិមិត្តរូបនៃគ្រឿងទាំងនេះ គាត់បានឆ្លើយមកវិញថា ការដែលចង រូបសេក និង កន្លង់ នេះតំណាងឲ្យ «ការហោះហើរ» ចំណែកស្លឹកម្លូ ស្លា និងបារីតំណាងឲ្យ «ផ្កាភ្ញី» ផ្សេងៗ រីឯក្រណាត់សចងជាពិតាននោះតំណាងឲ្យ «អាកាស»។
រូបលេខ១២
រូបលេខ១៤
រូបលេខ១៣
រូបលេខ១៥
នៅម៉ោងប្រមាណ១២ថ្ងៃត្រង់ កិច្ចលៀងគ្រូធំនៅលើផ្ទះក៏បានចាប់ផ្តើម។ ដំបូងគេលេងបទ «ប្រគំ» ដើម្បីអញ្ជើញគ្រូ មកកាន់កន្លែងរៀបចំកិច្ច។ មកដល់ត្រង់នេះយើងឃើញរូបស្រីដែលឈ្មោះ គៀតនោះប្តូរជាស្លៀកពាក់អាវក្រហមវិញ ហើយមានចងក្បាលនឹងក្រណាត់ក្រហមដែរ ចំណែកនៅក្នុងដៃមានកាន់កូនពូថៅ និងកូនកាំបិតស្នៀត (រូបលេខ១៦)។ បទ ប្រគំ នោះមានសេចក្តីដូចតទៅ ៖
ហ្អាអ្អេអើយ កូនចៅសូមនិមន្តអស់សម្ដេចគ្រូ
យាងមកអើយ ប្រជុំគ្នាថ្ងៃនេះកូនចៅអើយ
ហ្អាអ្អេអើយ ឥឡូវដល់ពេលវេលាហើយគ្រូអើយ
គ្រូអើយវេលាហើយ ឱណាសម្ដេចគ្រូមកជុំគ្នាហើយ
សូមនិមន្ដយាងមក សូមនិមន្ដគ្រូណានិមន្ដមកហ្អាអើយ
សូមនិមន្ដចុះពីកំពូលភ្នំ គ្រូហ្អេអើយកំពូលភ្នំ
សូមនិមន្តយាងចុះគ្រូអើយ ចុះពីកំពូលភ្នំគ្រូអើយគ្រូ
ឱសម្ដេចព្រះគ្រូអើយ កូនចៅបានជាពឹងរកលោកជាធំ
គ្រូអើយជាធំ … ។
រូបលេខ១៦
ពេលនោះរូបស្នងជាស្រីក៏ងើបឡើងរាំតាមចង្វាក់ស្គរ ហើយនិយាយរាយរាប់ហូរហែទៅរូបអ្នកជំងឺ (តាឆូវ) ដោយក្នុងដៃមានកាន់ធាងចេកជាតំណាងឲ្យដាវផង។ គាត់ក៏ស្ដោះផ្លុំជាកិច្ចព្យាបាលឲ្យអ្នកជំងឺបានជាសះស្បើយតទៅ (រូបលេខ១៧-១៨)។ ក្រោយពីស្ដោះផ្លុំឲ្យអ្នកជំងឺរួចហើយ គេនៅបែបន់សម្បូងសង្រូងអន្ទងហៅរកស្រីខ្មៅឲ្យមកឲ្យជួយផ្ដាច់អស់នូវការសង្ស័យផ្សេងទៀត។
រូបលេខ១៧
រូបលេខ១៩
រូបលេខ១៨
រូបលេខ២០
កិច្ចចុងក្រោយគេក្នុងពិធីលៀងអារក្សនេះ គឺកិច្ច «សាពិតាន» ដើម្បីអញ្ជើញជូនដំណើរគ្រូឲ្យទីស្ថានដើមវិញ ពោលគឺគ្រូដែលមកពីទីណា ឲ្យទៅទីនោះវិញ ។ កិច្ចនេះគឺគេពឹងពររកគ្រូភ្លេងឲ្យឡើងមកច្រៀងរាំបេះផ្កាសាពិតានដើម្បីបញ្ចប់ពិធី (រូបលេខ១៩-២០)។ ឯទំនុកនៃបទនេះមានដូចតទៅ ៖
ឱណាខ្ញុំបេះផ្កាអី គ្រូអើយគ្រូខ្ញុំបេះឱផ្កាអី
ឱណាបេះផ្កាចំប៉ីអើយផ្កាចំប៉ី ឱណាថ្លៃណាមកកាន់លេង
ខ្ញុំបេះអើយផ្កាអីគ្រូអើយ ខ្ញុំបេះឱផ្កាអីបេះបានរួចហើយ
គ្រូអ្ហើយខ្ញុំសាឱពិតាន ឱណាខ្ញុំសាខ្ញុំសាឲ្យបាន
សាពិតានលោកគ្រូខ្ញុំ ខ្ញុំ សាឲ្យបានឱណាគ្រូណាសូមលោកគ្រូជួយខ្ញុំ
ខ្ញុំសារួចហើយគ្រូអើយ បើអញ្ចឹងនៅសាជើងខ្វែង
ខ្ញុំចាប់ឱណាជើងចែង ឱណាគ្រូអ្ហើយសាជើងខ្វែង
ឱណានាងណា គ្រូអ្ហើយនៅឡើយសារនាំង
ជើងខ្វែងសាហើយគ្រូអ្ហើយ នៅឡើយសារនាំង
ខ្ញុំកាត់ពីជញ្ជាំង ឱណាគ្រូណាសារនាំងរួចហើយ។
ក្រោយពីចប់ពិធីលៀងអារក្សនេះភ្លាម គេសង្កេតឃើញនិងជឿថាអ្នកជំងឺហាក់មានមុខមាត់ស្រស់បស់ និងកម្លាំងកំហែងឡើងវិញជាងធម្មតា៕
